නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
කැලණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ
ජ්‍යෙෂ්ඨ මහාචාර්ය
සුමනපාල ගල්මංගොඩ
චරිත ස්වභාවය අනුව භාවනා කිරීම සඳහා කමටහන් තෝරා ගැනීම වැදගත් වන අතර භාවනාවට අවශ්‍ය මූලික අවබෝධයත්, පසුබිමත්, සීලයත්, සම්පූර්ණ කොට ගෙන අනතුරුව සමාධි හා විපස්සනා භාවනා ක්‍රම දෙකින් සමාධි භාවනාව ආරම්භ කිරීම යෝග්‍ය වේ.
සමාධිය එකක් නොවන අතරම විවිධ සමාධි දක්නට ලැබේ. කුසල් සහගත සිතෙහි ඒකාග්‍රතාව ඇති කිරීම ථේරවාද සම්ප්‍රදායට අනුකූලව සමාධියෙන් කෙරෙන මූලික කාර්යභාරය වේ. සතෙකු මැරීමට කුරුමානම් අල්ලන පුද්ගලයා තුළද ඒ අවස්ථාවෙහිද සිතෙහි ඒකාග්‍රතාවයක්, එකඟ බවක් පවතී. එම නිසා සමාධි භාවනාවෙහි දී අදහස් කරනු ලබන එකඟභාවය යනු කුසල් සිතක එකඟ බවයි. බුදුදහමට අනුකූලව එම එකඟ වන සිත යහපත් සිතක් විය යුතු අතර යහපත් වූ එකම අරමුණක් වෙත සිත යොමු කොට පවත්වාගැනීම මින් අදහස්වේ. සෑම පුද්ගලයකුටම එකම භාවනා ක්‍රමයක් අනුගමනය කිරීමෙන් සමාධිය ඇතිකරගත නොහැකිය. ඒ සඳහා තම චරිතය කුමක්දැයි නිවැරැදිව අවබෝධ කොටගෙන එයට ගැලපෙන කමටහනක් නොහොත් භාවනා මාතෘකාවක් තෝරාගත යුතුය. තම චරිත ස්වභාවය හඳුනාගෙන ඒ අනුව කමටහන් තෝරා ගන්නා ආකාරය පිළිබඳව නිවැරැදි අවබෝධයක් ලබාගත යුතුය. භාවනාව සඳහා කමටහන් ලබාගැනීමේදී ඊට යෝග්‍ය ඒ පිළිබඳව නිවැරදි අවබෝධයකින් යුක්ත වූ පුද්ගලයකු වෙත යෑම වඩාත්ම සුදුසු වනු ඇත. එම යෝග්‍ය වූ තැනැත්තන් “කල්‍යාණ මිත්‍ර” යනුවෙන් හඳුන්වනු ලැබේ. භාවනාවෙහිම නියැළෙන පලපුරුදු සීලවන්ත, ගුණවන්ත, ඤාණවන්ත. තැනැත්තන් කල්‍යාණ මිත්‍රයන් වශයෙන් හැඳින්විය හැකිය. තමාට ඇති අවශ්‍යතාවය අනුව කල්‍යාණ මිත්‍රයකු සොයා ගැනීම අපහසු නම් බුද්ධිමත් පුද්ගලයකුට කල්පනා කොට භාවනා කමටහන් තෝරා ගැනීමද එතරම් අපහසු නොවන්නේය. සුදුසු කමටහන් හා චරිත ස්වභාවය හඳුනා ගැනීමට පෙර කමටහන් වර්ග දෙක පිළිබඳව අවබෝධයක් ලබා තිබිය යුතුය.
සබ්බත්ථක කම්මට්ඨාන
පාරිහාරිය කම්මට්ඨාන
යනු එම කමටහන් වර්ග දෙක වෙයි. සබ්බත්ථක කම්මට්ඨානයට මෛත්‍රී භාවනාව, මරණසති භාවනාව, අසුභසඤ්ඤා භාවනාව අයත් වේ.
කමටහන් වැඩීමට මුල පුරන තැනැත්තා හෝ තැනැත්තිය පළමුවෙන්ම මෛත්‍රිය වැඩීම යහපත්ය. මෛත්‍රිය වැඩීමේදී අනුපිළිවෙළකට අනුව එය කිරීම වැදගත් වේ.
1. මාගේ නිවසෙහි ජීවත්වන සියල්ලෝම සුවපත් වෙත්වා, කාරුණික වෙත්වා, (එහිදී මාගේ ආරාමයෙහි වසන සියල්ලෝම යනුවෙන් අවශ්‍ය පරිදි යොදාගත හැකිය)
2.මාගේ ගෘහ සීමාවට අධිගෘහිත දේවතාවෝ සුවපත් වෙත්වා, කාරුණික වෙත්වා.
3. මම වසන ගමෙහි වසන මිනිස්සු සුවපත් වෙත්වා, කාරුණික වෙත්වා.
4.සියලු සත්ත්වයෝ සුවපත් වෙත්වා, කාරුණික වෙත්වා
යන ක්‍රමයට අනුකූලව ක්‍රමයෙන් තමාට සමීප පුද්ගලයන්ගෙන් පටන්ගෙන අවසානයට සියලු සත්ත්වයන් ඇතුලත් වන පරිදි මෛත්‍රිය වැඩීම යහපත්ය. තමා හා ආශ්‍රය කරන්නන් වෙත මෛත්‍රිය වැඩීමෙන් එදිනෙදා ජීවිතය ගත කිරීම පහසුවේ. දෙවියන් වෙත මෛත්‍රිය දැක්වීමෙන් දේවාරක්ෂාව සැළසේ. ගම්වැසි ජනතාව වෙත මෛත්‍රිය, කරුණාව දැක්වීමෙන් ඔවුන්ගේ අනුග්‍රහය ලැබේ. සමාජ ජීවිතය යහපත් වේ. මිනිසුන්ගේ තාඩන පීඩනවලට ලක් නොවේ.
මෛත්‍රිය වැඩීම යනු හුදු මානසික ප්‍රාර්ථනාවක් පමණක් නොවන අතරම මෛත්‍රිය සහගතව සිතින්, කයින්, වචනයෙන් කටයුතු කිරීමද අවශ්‍ය බව අවධාරණය කරගත යුතුය.
තමා මරණය ඉක්මවා නොමැති බව හොඳින් සිහියට නඟා ගැනීම මරණ සතිය වේ. මරණය කිසි විට අමතක නොකළ යුතුය. තමන් මරණයට පත්වන පුද්ගලයකු බව නිතර නිතර සිහිපත් වන විට භාවනාව සඳහා උදාසීනත්වයක් ඇති නොවන අතර උද්‍යෝගය වර්ධනය වේ. මරණය අමතක කොට ජීවත්වන විට මේ ආකාරයෙන් භාවනාවෙහි යෙදීමට උනන්දුවක් ඇති නොවේ.
අසුභ සඤ්ඤාව වැඩීම යනු අපගේ ඉන්ද්‍රියවලට අරමුණු වන රූප, ශබ්ද, ගන්ධ ආදි සියලු දේත්, ශරීරයට අයත් සියලු දේත්, සුභ වශයෙන් නොගෙන ජරාවට, මරණයට පත්වන අසුභ දේ ලෙස සැළකීමයි. මේ ආකාරයෙන් තමා හා අවට ලෝකය පිළිබඳව අසුභය යනු හැඟීම නිතර නිතර දියුණු කරන විට දිව්‍ය සැප පිළිබඳවත් රාගික වශයෙන් ඇලීමක් ඇති නොවේ’.රාගය,ලෝභය ඇති පිරිස් අසුභ සඤ්ඤාව ද නිතර වැඩිය යුත්තකි.
මෛත්‍රී, මරණසති හා අසුභ භාවනාවන් සියලු දෙනා විසින්ම ආරම්භයේදී පුරුදු පුහුණු කළ යුතු බැවින් සබ්බත්ථක කම්මට්ඨාන යනුවෙන් කියනු ලැබේ. මෙම භාවනා කමටහන් තුන අනෙකුත් භාවනා කරදරයකින් බාධාවකින් තොරව කරගෙන යාමට උපකාරී වේ.
පාරිහාරියකම්මට්ඨාන යනු හතළිහක් කමටහන් අතරින් තමන්ගේ චරිතයට ගැලපෙන කමටහන් තෝරා බේරාගෙන භාවනාව කිරීමයි. ඉහත සදහන් කළ කමටහන් තුන ආරම්භයේදී වැඩිය යුතුය. මෙම පාරිහාරිය කමටහන් නිතර වැඩිය යුතුය. ප්‍රථමයෙන්ම චරිත වර්ග පිළිබඳව අවබෝධයක් ඇතිකර ගැනීමට උත්සාහ කළ යුතු අතර සාමාන්‍යයෙන් චරිත වර්ග හයක් තිබේ.
1.රාග චරිත 2. දෝෂ චරිත 3. මෝහ චරිත 4. සද්ධා චරිත 5. බුද්ධි චරිත 6. විතක්ක චරිත
සෑම පෘථග්ජන පුද්ගලයකු තුළම රාග, දෝස, මෝහ යම් තරමකින් හෝ පවතී. බුද්ධි, විතක්ක යන කොටස්වලින් ශ්‍රද්ධාව, අවබෝධය කල්පනා සහිත බව අදහස්වේ. මේවාද යම් යම් ප්‍රමාණවලින් අප සිත් තුළ පවතී. ඒ ඒ පුද්ගලයන් රාග චරිත, දෝස චරිත ආදී වශයෙන් හඳුන්වන්නේ එම රාග,දෝෂ, ආදිය පමණක් ඒ පුද්ගලයන්ගේ සිතෙහි බල පවත්වන නිසා නොවේ. අනෙකුත් දෝස, මෝහාදිය ද සහිත යම් තැනැත්තකුගේ හෝ තැනැත්තියකගේ සිතෙහි රාගය අධික වශයෙන් තිබේ නම් ඔහු රාග චරිතයකු ලෙසත් දෝසය අධික නම් දෝෂ චරිතයකු ලෙසත් ආදි වශයෙන් සැළකෙන බව අවබෝධ කරගත යුතුය. මෙම රාග, දෝස, මෝහ යන ලක්ෂණ තුන පිළිවෙළින් සද්ධා, බුද්ධි. විතක්ක යන ලක්ෂණ තුනට සමානය.
රාග – සද්ධා , දෝස – බුද්ධි , මෝහ – විතක්ක
ආශාව හෙවත් ඇලීම රාගය වේ. ශ්‍රද්ධාව යනුද භක්ති වශයෙන් ඇලීමකි. පි‍්‍රයත්වයක් දැක්වීමකි. රාග චරිතයෙන් කුසල ක්‍රියාවන්හි යෙදෙන විට අධික ශ්‍රද්ධාවෙන් කටයුතු කරයි. එයට හේතුව වන්නේ රාගය ශ්‍රද්ධාවට සමීප ලක්ෂණයක් බැවිනි. අකුසල ක්‍රියාවන්හිදී රාගය රළු නොවේ. කුසල ක්‍රියාවන්හිදී ශ්‍රද්ධාවද සිනිඳුය. රළු නොවේ.රාගය කම් සැප හොයයි. එමෙන්ම ශ්‍රද්ධාවද සීලාදී ගුණයන් සොයයි. රාගය අයහපත් දෙය අත නොහරියි. ශ්‍රද්ධාව යහපත් දේවල් අතනොහරියි. මෙම හේතුව නිසා රාග චරිතයා සද්ධා චරිතයාට බොහෝ දුරට සමානය.
දෝස චරිතයා කුසල ක්‍රියාවන්හි යෙදෙන විට ප්‍රඥාව බලවත් වෙයි. දෝසය හෙවත් දේවේෂය ප්‍රඥාවට සමීප ගුණයන්ගෙන් යුක්තවීම ඊට හේතුවයි.අකුසල ක්‍රියාවන්හිදී ප්‍රඥාවද කිසිවිටකත් නොබැඳේ. එමෙන්ම කුසල නොවුණත් දෝසයන්ම සොයයි. එසේම ප්‍රඥාව සත්‍ය වූම දෝසයක් සොයයි. ද්වේෂය සත්ත්වයන් දුරුකරන්නාක් මෙන් ප්‍රඥාව ද අනිත්‍ය වූ සංස්කාරයන් දුරුකරයි. මේ හේතුව නිසා දෝස චරිතයාට බුද්ධි චරිතයා සමාන වේ.
මෝහ චරිතයා නූපන් කුසලයන් ඉපදවීම පිණිස උත්සාහ කරද්දී එම උත්සාහයට බාධක වූ කල්පනාවන් හෙවත් විතර්කයන් පහළ වේ. මෝහයට විතර්කය සමාන වීම ඊට හේතුවයි. මෝහය අවුල් බැවින් තැන්පත් තත්වයක් නොවේ. විතර්කයද නොයෙක් කල්පනාවන්ගෙන් අවුල් වූවකි. මේ හේතුව නිසා මෝහ චරිතයාට විතක්ක චරිතයා සමාන වේ. මෙම සංසන්දනය අනුව සියලුම චරිත වර්ග රාග, දෝස, මෝහ යන මූලික මානසික ලක්ෂණයවලට සමීප බව මේ තුළින් අවබෝධ වේ.
ඉහත දක්වන ලද, රාග, දෝස, මෝහ ලක්ෂණ අනුසාරයෙන් තමා කුමන චරිතයකට අයත් දැයි අප අප පිළිබඳවම ගැඹුරින් සිතා ගතහොත් ඉතා පහසුවෙන් අවබෝධ කරගත හැකිය. එම නිසාම කමටහන් තෝරාගැනීමේදී පළමුවෙන්ම තමන්ගේ චරිත ස්වභාවය අවබෝධ කරගැනීම අවශ්‍යය. අපගේ මතය බොහෝ විට චංචල වන්නේ සිතෙහි වැඩියෙන් බලපවත්වන රාගය, දෝසය, හෝ මෝහය නිසාය. එනිසා සමාධියෙන් බලාපොරොත්තු වන සිතෙහි තැන්පත් බව ඇති කරගැනීමට නම් එම අධිකව බලපවත්වන ක්ලේශය යටපත් කළ යුතුය. එයට ගැලපෙන කමටහන් තෝරාගත යුත්තේ එබැවිනි.
චරිත වර්ගයන් හඳුනාගැනීමට ගමන් බිමන්, කතාබහ කටයුතු යොදාගත හැකි බව අටුවාවල විස්තර වේ. උදාහරණ වශයෙන් රාග චරිතයා ලස්සන දේවලට පි‍්‍රය කරයි. මෝහ චරිතයාගේ කටයුතු අවුල් සහගතය. තමා යහපත් සිහියකින් යුතුව තමාගේ හැසිරීම පිළිබඳව කල්පනා කරන්නෙකුට තමන් කුමන චරිතයකට අයත් වනවා දැයි වටහාගත හැකිය.
